ქართული ხალხური ზღაპარი „ნადირთა ძმობა“

დათვი, მგელი და მელია შეხვდნენ და ერთმანეთს შესჩივლეს, რომ ხშირად დიდის ხნობით შიმშილით კუჭი გვიხმებაო, მოდი დავძმობილდეთ და ამიერიდან რაც მოვინადიროთ, ძმურად გავიყოთ ხოლმეო. დაძმობილდნენ და შეფიცეს ერთმანეთს არ ეღალატნათ.

წავიდნენ სამივენი სანადიროდ. იმათ იღბალზე დაჭრილი ირმის ნუკრი ნახეს, კისერი მოუგრიხეს, ჩეროში მწვანეზე დასხდნენ და გაყოფას შეუდგნენ. დათვმა უბრძანა მგელს, რომელსაც შიმშილით კბილები უკაწკაწებდა, - აბა, გაჰყავიო! მგელმა სთქვა: - თავი შენ, როგორც ჩვენს ბატონს და მეთაურს, შუა ტანი მე და ფეხები მელიას, რომელსაც ცუნცული უყვარსო. ეს უკანასკნელი სიტყვები ჯერ არც კი გაეთავებინა მგელს, რომ დათვმა ისე ღონივრად ჩაჰკრა თავში თათი, რომ მთებმა ბანი მისცეს. მგელი ღმუილით განზე დაჯდა.

დათვი მიუბრუნდა მელიას და უთხრა: - ჩემო მელიავ, შენ გაჰყავიო! ცბიერმა მელიამ მოწიწებით წარმოთქვა: - თავი შენ, ვითარცა ჩვენს მეფეს, შუა ტანი შენ, რადგან ჩვენზე მამობრივად ზრუნავ, და ფეხებიც შენ, ვინაიდან ჩვენდა საკეთილდღეოდ არიან წარმართულნი სვლანი შენნიო!

- ბარაქალა, ჩემო მელიავ, ვინ გასწავლა ეგეთი ჭკვიანური გაყოფაო, - ჰკითხა მას დათვმა.

- მელიამ მიუგო: - შენ რომ წეღან ისე ძალიან ჩაარტყი მგელს თავში, ჭკუას როგორ ვერ ვისწავლიდიო!


ქართული ხალხური ზღაპარი „ხელმწიფის შვილის და ხელმწიფის ამბავი“

იყო ერთი დიდებული ხელმწიფე. როდესაც დაბერდა და სიკვდილის ჟამი დაუდგა, დაუძახა თავის ერთადერთ მემკვიდრეს და უთხრა:

- შვილო, ხომ ხედავ, დღეს არა, ხვალე მოვკვდები, ფეხი სამარეში მიდგას, ქვეყანა შენს ხელთ უნდა მოექცეს. წადი და ყველა მხარეში თითო სახლი აიშენე, რომ გაჭირვება იქნება, თუ სხვა რამ, თავი იქ შეაფაროო.

შვილმა გაუგონა მამას, დაუხანებლად ადგა, წაიღო ფული და წავიდა. თავის სახელმწიფოში, სადაც კი მოეწონა ადგილი, მთა იყო, გორა, სოფელი თუ ტყე, მშვენიერი სახლები ააშენა. როცა ყველგან მორჩა სახლების აშენებას, დაბრუნდა მამასთან.

მამამ ჰკითხა:

- რა ჰქენი, შვილო, ააშენე ყველგან სახლები, როგორც გითხარი, თუ არაო?

- ავაშენე, - უპასუხა გულდამშვიდებით შვილმა, - სადაც ან მთა, ან კორდი მომეწონა, ყველგან მშვენიერი სასახლე დავდგიო.

- ვაჰ, შენს მტერსა, შვილო, შენ ის სახლები არ აგიშენებია, რაც მე გითხარი. ცარიელი სახლები გაჭირვებაში კაცს ვერ შეიფარებს. მე ის გითხარი, წადი, ყველგან თითო პატიოსანი კაცი დაიმეგობრე, შეიყვარე და შენი სახლი ის იქნება-მეთქი. სადაც კაცს კარგი და პატიოსანი მეგობარი ჰყავს, ის იმისთვის სახლიც არის და ბანიცო.


იაკობ გოგებაშვილი „ჭკვიანი ძაღლი“

ერთ სახლში სცხოვრობდა ცუგა ძაღლი. მეტად გონიერი ოთხფეხა იყო. იცოდა, რომ ღამით სახლისათვის უნდა ეყარაულნა და ამიტომ დღისით ბლომად ეძინა. ღამით კი მეტად ფრთხილი და ფხიზელი იყო. ისიც შემჩნეული ჰქონდა, რომ რბილი საჭმელი კბილებს უსუსტებდა და უჩლუნგებდა და ამიტომ ძვლებს ხშირად ხრავდა და ამითი იმაგრებდა თავის კბილებს. ავად რომ გახდებოდა, მოძოვილი ბალახით გულს ირევდა, არწყევდა და ამით თავს მოირჩენდა ხოლმე. თუ საღამოზე ძროხები თვითონ არ მოვიდოდნენ, წავიდოდა, იპოვნიდა, ჰკბენდა უკანა ფეხებში და მიერეკებოდა შინისკენ. ძუძუებში და გვერდებში კი კბილების წავლებას ძლიერ ერიდებოდა. - ეტყობოდა, კარგად შეგნებული ჰქონდა, რომ ამ ადგილებში კბენა ძროხებისთვის მავნებელია. 
ერთხელ ამ ძაღლის პატრონს მარანში შესვლა მოუნდა: იქ ერბო ჰქონდა შენახული და უნდოდა გამოეტანა სახმარებლად. იმას უკან შეჰყვა ჩვენი ცუგა ძაღლი. სახლის პატრონმა აიღო ერბო და გამოსწია გარეთ. როცა გამოვიდა, მარნის კარები საჩქაროთ გამოიხურა. ამ დროს შემოესმა საშინელი ყვირილი. ყვიროდა ცუგა, რომელიც პატრონს ვერ შეემჩნია და რომელსაც წინა ფეხი კარებში მოჰყოლოდა. კარები მძიმე იყო და ამიტომ ცუგას ფეხი ძალიან დაშავებოდა. სახლის პატრონს ძლიერ ეცოდებოდა ძაღლი და ნანობდა, რატომ ვერ დავინახე და რად დავუშავე ფეხიო. იმან კარგად გაუშინჯა ძაღლს ფეხი, აიყვანა ხელში, შეიყვანა შინა და დაიწყო წამლობა: დაადო ნატკენ ფეხზე მალამო და ჩვარით მაგრა შეუკრა. ცუგას ფეხი მალე მოურჩა და წინანდებურად დაიწყო ხტუნაობა და თამაშობა. 
ერთხელ სახლის პატრონი იჯდა მოხურულს ოთახში და საქმეს აკეთებდა. უცებ რაღაცამ დაუწყო გარედან კარების ფხაკუნი. გააღო სახლის პატრონმა კარები და თავისი ცუგა კი დახვდა, მაგრამ მარტო არ იყო: ცუგასთან დაინახა ერთი კოჭლი ძაღლი, რომელიც, როგორც ყველაფერში ეტყობოდა, ცუგას მოეყვანა თავის პატრონთან, ესეც ჩემსავით მოარჩინეო. პატრონი მიუხვდა გონიერს ცუგას გულის წადილსა, უწამლა მის მეგობარსაცა და მალე ისიც მოარჩინა. 

იაკობ გოგებაშვილი „სირცხვილის აშორება“

შუადღე იყო, ძალიან ცხელოდა. პატარა სანდრო მინდვრიდან შინ ბრუნდებოდა. შიმშილიც ძლიერ აწუხებდა და წყურვილიც. გზაზე, მეზობლის ვენახში ღობესთან დაინახა წითლად დაკუნწლული ვაშლი. თვალი ზედ დარჩა, პირზე ნერწყვი მოადგა და კბილებმა კაწკაწი დაუწყო. ვაშლები თითქოს უცონოდნენ სანდროს, იწვევდნენ და ეუბნებოდნენ: ამოხტი, მოგვწყვიტე, ჩაგვკბიჩე და პირი ჩაიტკბარუნეო.

სანდრო ყოყმანობდა: ქურდულად სხვისი ვაშლის მოკრეფა ეძნელებოდა, ეთაკილებოდა. ცხოვრებაში არაფერი მოეპარა. მაგრამ ბოლოს ვეღარ მოითმინა, სულმა წასძლია, ახტა ღობეზე, მოწია ტოტი და ოთხი წითლად დაბრაწული ვაშლი მოწყვიტა.

მიდის შინისაკენ სანდრო, ჭამს ვაშლს, მაგრამ რაღაც ჯავრს გრძნობს, თითქოს გულში ვიღაც უზის და ეუბნება: „ეგ ხომ ქურდობა ჩაიდინეო“. შხამად ეჩვენება ვაშლი საწყალ ბავშვს, სწუხს თავის სულწასულობაზე, მაგრამ რა ჰქნას? ვაშლებს ხომ ვეღარ მიაბამს ხეზე.

მიდის ასე შეწუხებული. უცებ სანდრო გაჩერდა. რაღაც აზრი მოუვიდა, სახე გაუნათდა.

სანდრომ მოჰკურცხლა ვენახის პატრონის სახლისაკენ, მიირბინა კარებზე და დაიძახა:

- ნათლიდედ, ერთი გარეთ გამობრძანდი!

- შენა ხარ, სანდრო? რა გინდა, ჩემო კარგო? - ჰკითხა შინიდანვე დიასახლისმა.

- ნათლიდედ, გეთაყვა, ნუ გეწყინება: თვენს ვენახში განაპირა ხეზე ოთხი ვაშლი მოვწყვიტე პირის გასასველებლად და სამაგიერო სიკეთეს გადაგიხდი!

- შეგარგოს ღმერთმა! - უთხრა კეთილმა დიასახლისმა.

სანდრო დაბრუნდა შინ სინდისდამშვიდებული და ტკბილად შეირგო წითელი ვაშლები.


სულხან-საბა ორბელიანი „აქლემი და ვირი“

ერთი აქლემი და ერთი ვირი, ტვირთის ზიდვით რომ ზურგი ჰქონდათ გადატყვავებული, დაძმობილდნენ და თავიანთ პატრონს გაეპარნენ. კარგი საძოვარი იპოვეს და კარგადაც გასუქდნენ. დაავიწყდათ ადრინდელი სიგამხდრე და გადატყავებული ზურგები.
- ძმაო, სიმღერა მინდაო, - უთხრა ერთხელ ვირმა აქლემს.
აქლემმა დაუშალა:
-ნუ, ძმაო! აღარ გახსოვს, რა ჭირში ვიყავითო? ვაითუ ახლომახლო ადამიანები იყვნენ და უარეს დღეში ჩაგვყარონო. არ დაიჯერა ვირმა და დაიყროყინა. ძალიან ხმამაღალი სიმღერა გამოუვიდა. თურმე იქვე ახლოს მოგზაურები ისვენებდნენ, აქლემები და ვირები დასცვივნოდათ. გაიგონეს ვირის ყროყინი და გაიხარეს:
-მივიდეთ და ვნახოთ, ან შენობა იქნება, ან ქარავანი, ეგებ ულაყი ვიშოვოთო.
მივიდნენ და ნახეს უპატრონოდ გაშვებული მსუქანი აქლემი და ვირი. წაიყვანეს და ორივეს მძიმე ტვირთი აჰკიდეს.
გზა გაგრძელდა, ვირი დამძიმდა და დავარდა. მგზავრებმა ასწიეს ვირი და თავის ტვირთიანად მის ძმობილ აქლემს დაადეს. ცოტა ხნის შემდეგ ერთ ვიწრო გზაზე გავიდნენ, რომელიც კლდის ციცაბო ნაპირს მიუყვებოდა. აქლემმა ვირს უთხრა:
- ძმაო, მინდა სამაია ვიცეკვოო.
-რა სამაიას საცეკვაო ადგილი აქ არისო? - უთხრა ვირმა.
აქლემმა უპასუხა: იმისთანა სიმღერას ამისთანა ადგილას ცეკვა უნდაო.
გაჯავრებული აქლემი გაიმართა და ვირი კლდეზე გადააგდო.


სულხან-საბა ორბელიანი „უტკბილესი და უმწარესი“

ერთხელ მეფემ ვეზირს უბრძანა: წადი, ისეთი საჭმელი მომიტანე, რომ  დედამიწაზე მასზე უტკბესი არაფერი იყოსო.

წავიდა ვეზირი, ენა უყიდა, მოუტანა, შეუწვა, აჭამა და მოეწონა.

ცოტა ხანში მეფემ ისევ იხმო ვეზირი და უბრძანა: წადი, ისეთი რამ მომიტანე, ქვეყანაზე მასზე უმწარესი არაფერი იშოვებოდესო!

წავიდა ვეზირი, კიდევ ენა უყიდა და მოუტანა.

მეფემ ვეზირს მიმართა: მწარე ვისურვე, ენა მომიტანე და ტკბილი ვითხოვე და ენა მომიტანეო?!

ვეზირმა მიუგო: არაფერია ენაზე მწარე და არაფერია ენაზე ტკბილი ქვეყნადო.